ขณะทรงพระเยาว์

      พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร ทรงพระราชสมภพเมื่อวันที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2468 ณ เมืองไฮเดลเบิร์ก ประเทศเยอรมนี ทรงเป็นพระราชโอรสพระองค์ใหญ่ในสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก และสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี พระองค์ทรงมีพระเชษฐภคินีคือสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา และพระอนุชา คือพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร (รัชกาลที่ 9) พระองค์ทรงเจริญพระชันษาในต่างประเทศและใช้ชีวิตส่วนใหญ่อยู่ที่ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ทรงศึกษาวิชาการหลายแขนง โดยเฉพาะด้านกฎหมายและรัฐศาสตร์ เพื่อเตรียมพระองค์ในการทรงงานรับใช้ประเทศชาติในอนาคต

การขึ้นทรงราชย์

      ภายหลังจากที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 7) ทรงประกาศสละราชสมบัติเมื่อวันที่ 2 มีนาคม พุทธศักราช 2477 รัฐสภาในขณะนั้นได้มีมติอัญเชิญพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอานันทมหิดล ซึ่งทรงเป็นพระราชนัดดาในสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก ขึ้นทรงราชย์เป็นพระมหากษัตริย์พระองค์ที่ 8 แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ โดยมีพระปรมาภิไธยว่า พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร พระองค์เสด็จขึ้นครองสิริราชสมบัติเมื่อมีพระชนมายุเพียง 8 พรรษา และทรงครองราชย์เป็นเวลา 12 ปี จนเสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 9 มิถุนายน พุทธศักราช 2489 ขณะมีพระชนมายุ 20 พรรษา

การเสด็จนิวัตพระนคร

      ครั้งแรก (พ.ศ. 2481) พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล เสด็จขึ้นครองสิริราชสมบัติในขณะที่ยังทรงพระเยาว์และพำนักอยู่ต่างประเทศ โดยในระยะเริ่มแรกได้มีการตั้งคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ เพื่อปฏิบัติภารกิจทางการเมืองการปกครองแทนพระองค์ กระทั่งในปี พุทธศักราช 2481 พระองค์เสด็จพระราชดำเนินนิวัตพระนครเป็นครั้งแรก นับเป็นวาระสำคัญที่พสกนิกรชาวไทยได้มีโอกาสเฝ้าชมพระบารมีอย่างใกล้ชิด การเสด็จนิวัตครั้งแรกนี้ ทรงพำนักอยู่ในประเทศไทยเพียงระยะสั้น เนื่องจากยังทรงศึกษาวิชาการอยู่ในทวีปยุโรป การเสด็จกลับครั้งนี้จึงมีความหมายในเชิงการสร้างขวัญกำลังใจแก่ประชาชน และยังเป็นโอกาสสำคัญที่ทรงเริ่มสัมผัสพระราชภารกิจเบื้องต้นในบ้านเมืองของพระองค์เอง

      ครั้งที่สอง (พ.ศ. 2488) การเสด็จนิวัตพระนครครั้งที่สองเกิดขึ้นภายหลังสงครามโลกครั้งที่สองยุติลง ในเดือนธันวาคม พุทธศักราช 2488 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดลได้เสด็จพระราชดำเนินกลับประเทศไทยอีกครั้งหนึ่งพร้อมด้วยสมเด็จพระบรมราชชนนี ศรีสังวาลย์ และสมเด็จพระอนุชา (พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 ในเวลาต่อมา) การเสด็จครั้งนี้มีความสำคัญยิ่ง เพราะทรงเจริญพระชนมายุแล้ว และอยู่ในวัยที่เริ่มจะทรงประกอบพระราชภารกิจด้านต่าง ๆ ด้วยพระองค์เอง นับเป็นช่วงเวลาที่ประชาชนไทยทั่วประเทศได้แสดงความจงรักภักดีและสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณอย่างพร้อมเพรียงกัน ขบวนเสด็จมีประชาชนมาเฝ้ารับเสด็จอย่างล้นหลามทั่วเส้นทาง

      นอกจากนี้ ยังเป็นวาระที่พระองค์ได้เสด็จไปยังสถานที่สำคัญหลายแห่ง ทรงงานด้านการศึกษาและสังคม รวมทั้งทรงฟื้นฟูความสัมพันธ์ระหว่างสถาบันพระมหากษัตริย์กับประชาชนอย่างใกล้ชิดยิ่งขึ้น จนถือได้ว่าเป็นช่วงเวลาที่ก่อให้เกิดความผูกพันระหว่างพระมหากษัตริย์หนุ่มผู้ทรงพระเมตตากับพสกนิกรของพระองค์อย่างลึกซึ้ง

การเสด็จสวรรคต

      วันที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2489 ได้เกิดเหตุการณ์สะเทือนใจไปทั่วแผ่นดิน เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดลเสด็จสวรรคตอย่างกะทันหัน ณ พระที่นั่งบรมพิมาน พระบรมมหาราชวัง ขณะมีพระชนมายุเพียง 20 พรรษา การสวรรคตครั้งนั้นเป็นเหตุการณ์ที่สร้างความเศร้าโศกอาลัยแก่ประชาชนชาวไทยอย่างหาที่สุดมิได้ พระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพจัดขึ้นอย่างสมพระเกียรติ ณ พระเมรุมาศท้องสนามหลวง มีประชาชนหลั่งไหลมาร่วมถวายความอาลัยอย่างเนืองแน่นนับแสนคน สะท้อนถึงความรัก ความผูกพัน และความเคารพศรัทธาที่ประชาชนมีต่อพระองค์อย่างหาที่เปรียบมิได้